راهکارهای کسب منابع درآمد پایدار در شهرداریها

ایجاد شهرها و پیدایش مساله شهر نشینی دارای سابقه طولانی در کشورمان میباشد ولی سابقه ی اداره شهرها توسط سازمان های محلی ( شهرداریها ) مبتنی بر قوانین مکتوب و مشخص به کمتر از یک قرن می رسد .

رشد جمعیت و رشد جمعیت شهری و گسترش مهاجرت از روستا به شهر و مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و کلان شهرها و تحولات جمعیتی شامل مهاجرت ، افزایش زاد و ولد و کاهش مرگ و میر به دلیل بالا رفتن سطح بهداشت مستقیماً بر شهرها تاثیر گذاشته اند این افزایش جمعیت باعث افزایش مشکلات عدیده به شهرداری های کشور گردیده است از آنجا که اداره  مطلوب شهرها و ارائه ی خدمات مناسب و کنترل و هدایت پروژه های عمرانی علاوه بر اعمال مدیریت صحیح مستلزم کسب اعتبارات کافی و هزینه ی صحیح آن میباشد ، لذا شهرداری ها بعنوان سازمان های محلی جهت انجام وظایف خود می باید از امکانات مناسب مالی برخوردار باشند.

شهرداری ها در  کشورهای پیشرفته جهان با هماهنگی کامل دستگاههای ذیربط اداری به انجام وظایف گسترده در خصوص مدیریت شهری می پردازند در این کشورها شهرداری و شهرداران از منزلت والایی برخوردارند و دارای اختیارات ویژه ای میباشند در حالیکه در کشور ما ایران اتکای بیش از حد اکثر شهرداریهای کشور به درآمدهای حاصل از مسکن و فروش تراکم باعث افزایش و تشدید قیمت مسکن و بروز مشکلات و بحران های مالی در مقاطع مختلف زمانی برای شهرداریها شده است .

هرچند درآمد شهرداریها در سالهای اخیر از طریق اخذ عوارض گوناگون و دیگر منابع از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است اما متقابلاً هزینه های آن نیز افزایش یافته وامروزه دستیابی به روشهای جدید و پیش بینی منابع درآمدی مطمئن و پایدار و تعدیل هزینه های شهرداری دغدغه اصلی مدیران و برنامه ریزان امور شهری از جمله شوراهای اسلامی شهرها و شهرداران می باشد..شناخت مهمترین تنگناها و مسائل شهرداریها کمک فراوانی به حل مسئله خواهد نمود که اهم آنها عبارتند از:  

قدیمی بودن قوانین شهرداری - نبود هماهنگی بین دستگاههای اجرایی با شهرداری - عدم ضمانت اجرایی جهت اجرای کامل قوانین – نداشتن جایگاه و منزلت عمومی شهرداری و شهرداران بر خلاف کشورهای پیشرفته – عدم اعمال مدیریت واحد شهری – ضعف و فقدان تخصص مرتبط در بین شهرداران منتخب از سوی شوراها- فقدان فرهنگ عمومی در شناختن شهرداری به عنوان یک سازمان محلی منتخب مردم و عدم هماهنگي با شهرداری-  مشکلات مالی شهرداری ها ناشی از تصمیمات دولت در خصوص استقلال شهرداریها - کمبود کمکهای مالی دولت به شهرداریها -حذف پاره ای از عوارض شهرداریها در قانون تجمیع و بسیاری از مشکلات اساسی دیگر باعث تمایل شهرداریهای کشورمان به کسب درآمد با روشهای غیر متداول و غیر منطقی  به خصوص افزایش فروش تراکم – فروش و حذف پارکینگ- افزایش هزینه های تفکیک واحد ، زمین ، عوارض تجاری ،عوارض وصول پروانه شده است.

ارائه راهکارها :

 با عنایت به موارد فوق به نظر می رسد شهرداریها باید رویکرد تازه ای نسبت به مسائل داشته که برخی از آنها بعنوان پیشنهادات جهت بهبود در کسب منابع درآمدی پایدار در شهرداریها ارائه می گردد:

* بازنگری و اصلاح قوانین شهرداریها با توجه به قدمت آنها بمنظور افزایش کارایی و متناسب با اختیارات شهرداریها

* تسریع در اجرای مدیریت واحد شهری و واگذاری وظایف دستگاههای اجرائی مرتبط به شهرداریها .

* گسترش برنامه های آموزشی و ترویجی و ایجاد زمینه تفاهم و همکاری بین مردم و شهرداریها در راستای جلب مشارکت عمومی فراهم گردد .

* بکارگیری و استخدام نیروها با توجه به نیازهای تخصصی و افزایش بهره وری نیروی انسانی در شهرداریها

* آموزش شهروندان بمنظورگسترش همکاری با شهرداری در زمینه هائی نظیر مدیریت پسماند، فضای سبز، مبلمان شهری و....

* ایجاد منابع درآمدی جایگزین روشهای متداول موجود در شهرداری به جای افزایش و فروش تراکم و ...

- مشارکت با بخش خصوصی در راستای اجرای طرحهای عمرانی و خدماتی و فروش خدمات مناسب به متقاضیان

- اتخاذ روشهای تشویقی و ایجاد زمینه مناسب در پرداخت عوارض از سوی شهروندان و تقویت سیستم مالیاتی

- استفاده مناسب و صحیح از املاک و مستغلات شهرداری در راستای افزایش درامد شهرداری

- افزایش درآمد از طریق احداث کارخانجات تولیدی متناسب با وظایف شهرداری و فروش کالاها و مصالح تولیدی - استفاده از تجربیات کشورهای پیشرفته در جهت افزایش درآمد

- گسترش امر نظارت در امور مرتبط با طرحهای عمران شهری

*  برنامه ریزی و اعمال و اجرای  طرحهای درآمدزا مانند:

احداث مجتمع توریستی  تفریحی در مناطق دارای استعداد و پتانسیل طبیعی - احداث کارخانه تولید مصالح شن و ماسه و قطعات بتنی - تولید انبوه گل و گیاه و نهال و گیاهان گلخانه ای و فروش آنها با توجه به اقلیم و آب و هوای منطقه - اجرای طرح تفکیک زباله های شهری - بکارگیری و اجرای روشهای جدید مکانیزه بمنظور کاهش هزینه پرسنلی در خدمات شهری- ایجاد صنایعی تبدیلی چون بازیافت کاغذ و پلاستیک و احداث کارخانه سیمان با مشارکت بانکها و بخش خصوصی - ایجاد مرکز اجاره (بانک) ماشین آلات عمرانی شهرداری- افزایش بهره وری و نیروی کار با استفاده از آرتقاء آموزش و دوره های بازآموزی – بررسی دقیق و توجیه اقتصادی و فنی طرحهای خدماتی مورد نیاز شهروندان و...

درآمدهای پایدار مسیر توسعه شهر را هموار می کند

 پس از قانون استقلال مالی شهرداری ها از بودجه دولت، این سازمان ها به ناچار فروش تراکم و پروانه های ساختمانی را به عنوان منبع درآمد خود برگزیدند. جمعیت روزافزون و موضوعاتی نظیر ناهنجاری های بصری و زیست محیطی، ترافیک، آلودگی و ناایمنی بنا و نارسایی در عرصه خدمات شهری که در پی فروش هر چه بیشتر تراکم های ساختمانی ایجاد شده مدیریت شهرهای پیشرو را در این مسیر قرار داده تا راهکارهای کارآمدی نظیر کسب درآمدهای پایدار را در پیش بگیرند.

نگرش موردی و مقطعی به نظام درآمدی شهرداری وعدم تعیین تکلیف آن در قالب یک نظام کلان اقتصادی، عدم شفافیت نظام بودجه و درآمد به همراه هدفمند نبودن شکل گیری و تاسیس سازمان های تابعه و توزیع نامناسب بعضی از درآمدها ونبود ساختار تشکیلات مناسب از دیگر چالش های درآمدی بود که مدیریت فعلی شهرداری پایتخت با شروع به کار خود با آن مواجه شده و در جهت رفع آن تلاش های گسترده ای صورت داده است.
منابع درآمد پایدار، عنصر مفقوده ای بود که فقدان آن عملکرد مدیریت شهری را به شدت تحت تاثیر منفی قرار می داد و این مدیریت را از برنامه ریزی حتی میان مدت ، خلع سلاح می کرد از این رو تلاشی مضاعف همواره در جهت پایدار سازی درآمدها از سوی مدیران مالی این سازمان صورت گرفته اما آنچه که مشخص است استفاده از روش های نوین در به دست آوری منابع مالی پایدار نقش به سزایی را در حرکت بسمت توسعه پایدار خواهد داشت.
پایداری درآمدها مستلزم ان است که این منابع از استمرار نسبی برخوردار باشند و همچنین حصول آن ها نیز شرایط کیفی شهر را در معرض تهدید و تخریب قرار ندهد، از این رو دستیابی به روش های جدید تامین منابع درآمدی پایدار و مطمئن و بدون تبعات ناگوار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نقش بسیار موثری در رضایت جامعه شهری، سرعت بخشیدن به توسعه و عمران محدوده های شهری و در نهایت مدیریت مطلوب شهرها خواهد داشت.
با بررسی شیوه های کسب درآمد و تامین هزینه در شهرهای بزرگ کشورهای پیشرفته در می یابیم که نوع درآمدهای این شهرها دارای تفاوت های اساسی با شهرهای بزرگ کشور ما دارند. در اکثر کشورهای پیشرفته بر اساس هزینه و بودجه ای که به تائید و تصویب نمایندگان مردم شهر رسیده است میزان و وصول مالیات های مربوط به شهر مشخص و تصویب این مالیات ها مقدار درآمدی شهرداری را طی سال به طور یقین مشخص می کند.
به اعتقاد کارشناسان بازنگری قانون شهرداری ها متناسب با شرایط موجود وتدوین قانون جدید با هدف تفویض اختیارات کافی به شهرداری ها، ایجاد درآمدهای پایدار با استفاده از تعریف پروژه های درآمدزا، استفاده از ظرفیت های مردمی در تعریف پروژه های توسعه ای و نیز درآمدزا واصلاح ساختار درآمدی شهرداری ها از جمله راهکارهایی است که می تواند میزان درآمدهای پایدار شهرداری ها را ارتقا بخشد.
همچنین بهبود سیستم مدیریت و برنامه ریزی شهری، توانمندسازی و آموزش پرسنل، نظارت بر تمامی فعالیت ها، جلب مشارکت مردمی در اداره امور شهرها، استفاده، استفاده بهینه از اراضی و فضاهای شهری در اختیار شهرداری ها، دستیاب به اطلاعات به روز املاک و اراضی و درآمدهای ناشی از آن، وضع عوارض محلی بر توان های تولیدی شهرها، حذف ادارات تصمیم گیرنده مدیریت شهری، توسعه توریسم و گردشگری با انجام تبلیغات موثر و طرح ایجاد واحدهای تجاری در مراکز خدمات محله، ناحیه و منطقه پیش بینی شده در طرح های فرادست، از جمله راهکارهایی است که می تواند به توسعه درآمدهای پایدار شهرها کمک کند.